درآمدي بر زبان و زبان شناسي

درآمدي بر زبان و زبان شناسي
از زبان شناسي…

مهدي پهلوان پور

«ما زبان مادري مان را طي بخش بزرگي از زندگي مان همچون واقعيتي طبيعي مي پذيريم و آن را به كار مي گيريم، يا چون به كارش گيرند آن را مي فهميم، بي آنكه نسبت به آن هرگز خودآگاه باشيم يا درباره آن اظهارنظر كنيم.» اين جملات، جملاتي است كه با آن كتاب بي همتا و منحصر به فرد «تاريخ مختصر زبان شناسي» نوشته آر.اچ. روبينز ترجمه علي محمد حق شناس شروع مي شود و در ادامه ۵۹۳ صفحه اي اين كتاب با تاريخ زبان شناسي روبه رو مي شويم، با افراد، مكاتب، حلقه ها و... كه از يونان باستان تا حال حاضر در سراسر دنيا پتانسيل خود را صرف پي بردن به راز و رمزهاي زبان كرده اند.

هر چند تا به حال تعريفي از زبان ارائه نشده كه مورد قبول تمام زبان شناسان باشد، ولي هر مكتب زبان شناسي تعريفي ارائه داده كه در حوزه اي و از ديدگاهي كه از آن حوزه برمي خيزد صحيح است و كاربرد دارد، البته يك سري از نظريات همگاني است و تقريباً مورد قبول همه است.

زبان يكي از توانايي هاي عام هر انساني است و از نگاهي زبان نظام يا سازگاني است كه عناصر يا واحدهايش در رابطه متقابل با يكديگرند.

به عبارتي عناصر و واحدهايش در رابطه متقابل با هم موجوديت خود را به ثبت مي رسانند و مطالعه آنها بدون در نظر گرفتن عناصر متقابل شان امكان پذير نيست. اگر ما معني واژه اي را ندانيم به يك لغت نامه مراجعه مي كنيم و در برابر آن واژه يا واژه هايي را مي بينيم. ارتباط متقابل واژه مبدا و مقصد است كه در چرخشي كه كل واژه ها را در يك زبان دربرمي گيرد يك نظام را تشكيل مي دهد، نظامي كه يكي از واحدهاي تشكيل دهنده زبان است.

و زبان شناسي يعني مطالعه علمي زبان طبيعي بشر به ماهيت زبان و ارتباط مي پردازد.
و اگر نگاهي به تاريخ اين رشته بيندازيم و تاثيرات افراد و هر نوع نگرش را درجه بندي كنيم مي توان به جرات گفت: تاثير گذارترين فرد در طول تاريخ اين علم فردينان دوسوسور بوده است. وي كه نبوغش در اين علم پرورش يافته بود، در طول عمر خود سرسختانه به جست وجوي قانون هايي پرداخت كه بتواند انديشه هاي او را از ميان آشفتگي هاي نظريه هاي زبان شناسي هدايت كند.

او در سال ۱۹۰۶ بر كرسي استادي دانشگاه ژنو تكيه زد. وي تدريس سه دوره زبان شناسي همگاني را بين سال هاي ۱۹۰۶ تا ۱۹۱۱ به عهده گرفت ولي هرگز كتابي منتشر نكرد. بعد از مرگ وي دو تن از همكارانش به نام هاي شارل بالي و آلبرسه شه يه از دست نوشته هاي او كه به وسيله همسرش جمع آوري شد و جزوه هاي شاگردانش دوره زبان شناسي عمومي سوسور را به چاپ رساندند. بعد از چاپ اين كتاب دامنه نفوذ او در زبان شناسي به مراتب بيشتر از نفوذ و تاثير هر كسي ديگر شد تا جايي كه به جرات مي توان گفت زبان شناسي قرن بيستم را خود او آغاز كرده است و در حوزه زبان شناسي انقلابي كپرنيكي پديد آورده.

دوره زبان شناسي عمومي سوسور را دكتر كورش صفوي به فارسي برگردانده و انتشارات هرمس افتخار چاپ آن را دارد. اين كتاب شامل مباحثي مثل نگرش همزماني و درزماني، همنشيني و جانشيني، دال و مدلول و... است. دوره زبان شناسي عمومي سوسور تا حال حاضر بسياري از نظريات معتبر زبان شناسي را بر تنه خود چون شاخه اي رويانده و مي روياند.

منابع:
1- آر.اچ. روبينز، تاريخ مختصر زبان شناسي، ترجمه علي محمد حق شناس، تهران، مركز.
۲- فردينان دوسوسور، دوره زبان شناسي عمومي، ترجمه كورش صفوي، تهران، هرمس.
۳- كورش صفوي، از زبان شناسي به ادبيات جلد،۲ تهران، سوره مهر